سرفصل‌های این جلسه:
1. تبیین عنوان «اصول فقه»
- تبیین جایگاه اصول فقه به عنوان پایه‌ ها و اصول برای استنباط احکام فقهی.
2. مفهوم‌شناسی فقه
- واکاوی معنای لغوی فقه (فهم عمیق) در مقابل تعریف اصطلاحی آن (علم استخراج احکام عملی شرعی).
- تحلیل قیود و محدوده‌های تعریف رایج فقه به شکل اجمال
3. آشنایی با دو معنا از فقه
- «فقه بالمعنی الاخص»و«فقه بالمعنی الاعم» .
- ترسیم گستره مسائل هر دو معنا از فقه

4. آشنایی با پیش‌نیازهای لازم علمی یک فقیه

محورهای اصلی این جلسه:

1. تعریف و ماهیت علم اصول فقه
- بررسی تعریف علم اصول فقه به عنوان «دانش قواعد استنباط احکام شرعی».
- تحلیل حیثیت آلی (ابزاری) و فنّی این علم؛ یعنی نقش آن به مثابه «روش‌شناسی اجتهاد» در خدمت فقه.
2. تبیین ساختار قاعده‌محور اصول فقه
- تبیین این گزاره که «اصول فقه از سلسله ای از بایدها سخن می گوید»
- نقد و بررسی اجمالی دیدگاه کسانی که مسائل اصول فقه را شکل‌دهندهٔ کبریات قیاس فقهی می‌دانند.
3. آشنایی با قیاس اصولی و فقهی
با ذکر مثالی کاربردی.
4. بیان وجه ضرورت و نیازمندی به علم اصول فقه

مباحث مطرح شده در جلسه سوم:
۱. معناشناسی مفاهیم «اجتهاد» و «استنباط»
- بررسی تفاوتهای معنایی این دو اصطلاح و چگونگی اطلاق عنوان «مجتهد» برای فقیه و «مستنبط» برای فردی که به استخراج احکام از منابع شرعی می پردازد.

۲. رابطهٔ گستره علم فقه با اصول فقه
- تحلیل تأثیر دامنهٔ مطالب فقهی بر شکل گیری چارچوبها و رویکردهای علم اصول فقه.

۳. تمایز بنیادین میان «فقه بالمعنی الاعم» و «فقه بالمعنی الاخص»
- واکاوی تفاوتهای اساسی این دو مفهوم؛ ازجمله تفاوت در قلمرو (شامل مسائل عبادی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در فقه بالمعنی الاعم) در مقابل تمرکز فقه بالاخص بر احکام عملی فردی.

۴. دیدگاه امام خمینی دربارهٔ تعریف فقه و مرزهای آن
- بررسی تعریف امام خمینی از فقه به مثابه «علم ادارهٔ فرد و جامعه» و تحلیل گستردگی قلمرو فقه در نگاه ایشان، شامل ابعاد عبادی، حقوقی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حکومتی.

مباحث ارائه شده در جلسه‌ی چهارم اصول فقه شهید مطهری:

۱. برهان احتیاج و اثبات دایره مسائل فقه بالمعنی الاعم
• محتوا برهان (با بیان شهید مطهری):
-انسان در مسیر حیات خود، برای رسیدن به کمال مطلوب، نیازمند قانونی جامع است که تمامی نیازهای ضروری او را پاسخگو باشد.
-وجود چنین قانونی از سوی خداوند ممکن است، زیرا او فیاض علی‌الاطلاق و آگاه به تمام ابعاد وجودی انسان است.
-اگر این قانون از طرف خداوند افاضه نشود، نشان‌دهنده این است که قابلیت (در انسان) وجود دارد، اما فاعلیت (از طرف خدا) نیست.
• این استدلال، پایه و اساس ضرورت «فقه به معنای اعم» (شامل تمام ابعاد زندگی انسان) را تشکیل می‌دهد.

۲. مباحث مدخل (مباحث مقدماتی علم)
• تعریف:
مباحثی که به عنوان مبادی تصوری (تعاریف و مفاهیم پایه) و مبادی تصدیقی (مباحثی که تصدیق مسائل علم متوقف بر آنهاست) در ابتدای طرح یک علم مورد بررسی قرار می‌گیرند.
• دسته‌بندی مباحث مدخل:
1. مبادی کل علم: مباحثی که پایه و اساس تمامی مسائل آن علم هستند، مانند تعریف خود علم.
2. مبادی یک باب خاص: مباحث مقدماتی مربوط به یک بخش یا باب خاص در علم.
3. مبادی یک مسئله: مباحث مرتبط با یک یا چند مسئله جزئی.
• تأثیر این مباحث:
این مباحث دیدگاه‌ها و نگرش‌های فقیه یا اصولی را شکل می‌دهند در شکل‌گیری فهم پژوهشگر در شناخت و ظرفیت مسائل علم و کاربرد عملی علم، مانند حل مشکلات و ارائه برنامه‌های متناسب با شرایط زمان، نقش کلیدی ایفا می‌کنند.
۳. شناخت اعتباریات: یک مبحث مغفول در مدخل
• تعریف اعتباریات:
اموری هستند که واقعیت خارجی ندارند، بلکه بر اساس اعتبار انسان (چه شرع باشد چه عرف) ساخته می‌شوند؛ مانند احکام شرعی و قوانین اجتماعی.
• اهمیت شناخت اعتباریات:
- شناخت اعتباریات یکی از مباحث مقدماتی کل علم است، اما غالباً نادیده گرفته می‌شود و جای آن در ابتدای علم اصول خالی است.
- این شناخت باعث می‌شود که از آسیب‌های ناشی از خلط کردن احکام حقایق با اعتبارات جلوگیری گردد.
-در علمی مانند علم اصول فقه که علمی اعتباری است و مجتهد در آن به دنبال شناخت و بررسی اعتباریات شارع مقدس و استخراج قواعد واحکام( معتبرات شارع) است، این بینش و التزام به این شناخت، مجتهد را به استفاده از قوانین علوم اعتباری وادار میکند تا بر اساس قوانین علوم اعتباری، استنباط‌های معتبر و کارآمدی داشته باشد.
-در صورت نادیده‌گرفتن و عدم شناخت صحیح این نکته، به استنباط های ناکارآمد می انجامد.
-مثال: شهید مطهری برای نشان دادن اهمیت این نکته، می‌گوید که برخی علما به دلیل بی توجهی به این تفاوت، دچار خلط شده اند. برای مثال، قاعده فلسفی «تقدم شیء علی نفسه»که در حوزه حقایق جریان دارد را در علوم اعتباری به کار برده اند، حال آنکه در اعتباریات، تقدم شیء بر نفس محال نیست.

نکات محوری جلسۀ پنجم:

۱. تعریف علم اصول: علمی است که به «شناخت و تحلیل اعتباریات» می پردازد، اما نه به صورت مطلق، بلکه با تمرکز بر اعتباریات تعیین شده از سوی شارع مقدس، به منظور استخراج قواعد کلان برای استنباط احکام شرعی.
۲. مفاهیم حقیقی و اعتباری: بررسی ماهیت، تعریف و تمایز این دو مفهوم.
۳. پاسخ به این پرسش: آیا مفاهیم اعتباری صرفاً ساخته ذهن هستند و هیچ پشتوانۀ عینی و خارجی ندارند؟
۴.تبیین جمله «اعطای حد شی لشی» با مثال

نکات محوری جلسۀ ششم:

۱. تفاوت تشبیه و استعاره در چیست؟ مسئله اعتباری بر کدام یک از این دو قابل تطبیق است؟
۲. مدت اعتبار اعتباریات: به این معنا که اعتباریات تا چه زمانی وجود دارند.
۳. اعتباری محفوف به دو حقیقت: تبیین معنای این عبارت و ارتباط آن با حقایق
۴. تأثیر اعتباری در ظرف خود: تحلیل این گزاره که هر اعتباری در حوزه خاص خود دارای آثار عملی است.
۵. سبک مجاز از مجاز: توضیح معنای این اصطلاح و ارتباط آن با مفاهیم اعتباری.
۶. نسبت علم اصول و علوم انسانی: بررسی رابطه این دو حوزه از نظر روش شناسی، هدف و قلمرو موضوعی.