آموزش تقریر نویسی
سرفصل مباحث
آموزش تقریرنویسی
برای آنان که قصد جدی یادگیری علوم عقلی را دارند…
تقریرنویسی به معنای پیاده‌سازی فایل صوتی، یادداشت‌برداری، خلاصه‌نویسی، نموداری کردن مطالب یا مقاله‌نویسی نیست. تقریرنویسی در قالب‌های فرمی محدود نمی‌شود، بلکه بر اساس ساختار برهان یا سلوک ذهن شکل می‌گیرد. آنچه باعث می‌شود تقریری بنویسیم که ارزش علمی داشته باشد، تسلط مفهومی بر موضوع است. برای افرادی که تازه می‌خواهند با مسیر آموزش اجتهادی آشنا شوند، ممکن است مباحث علمی به دلیل سنگینی، در آغاز کار باعث زدگی و دلسردی گردد و شما را از ادامه مسیر دور کند. بنابراین، ما پیشنهاد می‌دهیم که قبل از شروع هریک از درس گفتار های مدرسه ها ، اگر واقعاً می‌خواهید آشنایی تخصصی با مسیر رسیدن به علوم انسانی پیدا کنید و قدرت تحلیل و تفکر خود را تقویت کنید، ابتدا روش درست نوشتن و تقریر نویسی را بیاموزید.
به یاد داشته باشید که گوش دادن به یک صوت، با کار کردن روی آن تفاوت دارد. در فرایند آموزش علوم، حتماً باید روی محتوای صوت کار کنید و تنها گوش دادن کافی نیست بلکه ممکن است باعث برداشت‌های اشتباه شما شود و آسیب ذهنی بزند.
به همین دلیل،بعد از هر جلسه، باید یک تقریر خوب بنویسید. می‌پرسید تقریر خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟ با ما همراه باشید تا در ادامه یادداشت‌هایمان به شما بگوییم…
مهمترین فواید تقریر نویسی:
- پر کردن خلأ ارتباطی با اساتید و متخصصان
- ماندگاری دانش
- شناسایی خطاهای ذهنی
- ساختارمند کردن تفکر
- تمرین برای بیان واضح و ساده
- تقویت مهارت‌های تحلیلی و تفکر انتقادی
- بهبود مهارت‌های نوشتاری
- افزایش تمرکز و دقت
- ایجاد عادت به یادگیری فعال
تفاوت تقریر نویسی با سایر مدل های نوشتاری
در دنیای امروز که دسترسی به بسیاری از اساتید محدود شده است، فعالیت‌های علمی اغلب به فضای رسانه‌ها محدود می‌شود و ارتباط حضوری با افراد برجسته‌ی علمی به‌سادگی امکان‌پذیر نیست. در چنین شرایطی، تقریرنویسی می‌تواند تا حد زیادی این خلأ را پر کند. تقریرنویسی در سنت علمی حوزه‌ها، روشی کاملاً رایج و مؤثر برای یادگیری و آموزش بوده است، اما متأسفانه امروزه در قالب‌های مقاله‌نویسی که ریشه در سنت ما ندارند، دچار تحولاتی شده است.
در این یادداشت‌ها، تلاش می‌کنیم روش‌های تقریرنویسی را که اصلی‌ترین فعالیت ما پس از گوش دادن به هر جلسه‌ی درس‌گفتار است، به شما آموزش دهیم.
چالش اصلی: شروع تقریرنویسی
سخت‌ترین بخش تقریرنویسی، شروع کار و طرح مسئله است. ویژگی‌هایی که برای طرح بحث لازم است، به‌قدری مهم هستند که می‌توانند کل محتوای نوشتاری شما را تحت تأثیر قرار دهند.در ادامه‌ی این یادداشت‌ها، مهمترین ویژگی‌های یک تقریر خوب را به شما توضیح خواهیم داد.
مراحل قبل از تقریر نویسی
وقتی شما یک صوت را گوش می‌دهید، در جلسه‌ای شرکت می‌کنید، ارجاعات مرتبط را بررسی می‌کنید، به سوالات و چالش‌های مطرح شده فکر می‌کنید و یادداشت‌برداری می‌کنید، در واقع مراحل اولیه فهم یک موضوع را طی کرده‌اید. اما آخرین مرحله از این فرآیند، “تقریر نویسی” است.تقریر نویسی، بیان کتبی فهم شما از یک موضوع برای یک مخاطب فرضی است. این مخاطب کسی است که هیچ پیش‌زمینه‌ای از موضوع ندارد. نه همکلاسی شماست، نه استادتان، بلکه فردی از عرف جامعه علمی است که می‌خواهید مطلب را برایش توضیح دهید.
چرا این نگاه اهمیت دارد؟
۱. ذهن گاهی فریب‌دهنده است: ممکن است در حین فکر کردن به یک موضوع، ذهن شما از برخی جزئیات عبور کند و به شما حس فهمیدن بدهد، در حالی که ممکن است بخش‌هایی از مطلب را نادیده گرفته باشید.
۲. نوشتن، خطاهای ذهنی را آشکار می‌کند: وقتی مفاهیم ذهنی را روی کاغد می‌آورید، بهتر می‌توانید ارتباط بین ایده‌ها، دلایل و جایگاه هر مفهوم را بررسی کنید.
۳.ارتباط بهتر با استاد: در گفتگوهای کوتاه، استاد نمی‌تواند به عمق فهم شما پی ببرد، اما تقریر نوشته‌شده نشان‌دهنده‌ی تسلط شما بر موضوع برای استاد است.
۴. ماندگاری فهم:بر فرض اگر مطالب را درست فهمیده باشید باز هم تقریر نوشته‌شده مرجعی است که می‌توانید در آینده به آن رجوع کنید و مطالب را مرور نمایید.ویژگی‌های یک تقریر خوب
✅ فرم تابع محتواست: تقریر نباید در قالب سازمانی خاصی محدود شود. تعداد کلمات، بخش‌ها یا صفحات را “محتوا” تعیین می‌کند، نه فرم از پیش تعیین‌شده.
✅ عدم استفاده از عناصر ادبی: تقریر علمی نباید جنبه‌ی ادبیاتی داشته باشد. استفاده از شعر، آیات قرآن یا هر عنصر غیرعقلی، احساسات را تحریک می‌کند و ممکن است باعث شود به درستی یا نادرستی استدلال‌ها توجه نکنید.
✅ متن خشک و غیرتکراری: تقریر خوب نه آنقدر مفصل است که خسته‌کننده باشد، نه آنقدر موجز که نیاز به چندین بار خواندن داشته باشد. تقریر علمی باید “خشک، غیرادبی و بدون تکرار” باشد و صرفاً بر اساس استدلال‌های اصلی پیش برود.چرا تقریر نویسی مهم است؟
تقریر نویسی نه تنها به شما کمک می‌کند فهم خود را از موضوع محک بزنید، بلکه ابزاری است برای “ماندگاری دانش” و “ارتباط موثر” با دیگران. این فرآیند به شما اجازه می‌دهد تا خطاهای ذهنی خود را شناسایی کرده و فهم خود را به شکلی ساختارمند ارائه دهید.
تقریر اثربخش؛ هنر بیان واضح و ساختارمند اندیشه‌ها
اهیمت طرح بحث
یک تقریر موفق، تقریری است که بتواند مبادی تصوری و تصدیقی خود را به روشنی مشخص کند. ورود به بحث، یکی از مهمترین بخش‌های تقریر است، چرا که شاکله و ساختار کلی تقریر شما اغلب به چگونگی ورودتان به بحث وابسته است. زمانی که طرح بحث شما به وضوح بتواند مبادی تصوری و تصدیقی را بیان کند و جایگاه مسئله را مشخص نماید، طرح مشکلات و چالش‌ها در مراحل بعدی به مراتب ساده‌تر و روان‌تر خواهد بود.
تبیین جایگاه گزاره ها
در طرح بحث یک تقریر، باید بتوانید جایگاه گزاره‌ای که قصد مطرح کردن آن را دارید، به درستی نشان دهید. به عبارت دیگر، گاهی شما صرفاً یک گزاره خاص را در تقریر خود توضیح می‌دهید و از جنبه‌های تصوری یا تصدیقی آن سخن می‌گویید؛ اما گاهی نیز لازم است نسبت آن گزاره را با گزاره‌های دیگر در حوزه علم و حتی در کل دانش مشخص کنید. در واقع، ترسیم جایگاه مسئله شما از نظر اهمیت، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری در مقایسه با سایر مسائل، می‌تواند به روشنی ابعاد بحث را آشکار سازد.
انواع تقریر:
تقریر به دو شکل موضوعی و جلسه‌ای نگارش می‌شود. در تقریر جلسه‌ای، شما پس از هر جلسه درس گفتار، تقریر مربوط به همان جلسه را می‌نویسید. این نوع تقریر از آن جهت حائز اهمیت است که اگر هر جلسه به صورت مستقل بررسی و تحلیل نشود، نمی‌توان در نهایت جمع‌بندی درست و کاملی از آن ارائه داد. از سوی دیگر، تقریر موضوعی به جمع‌بندی کلی یک بحث پس از اتمام آن می‌پردازد و نمایان‌گر نهایت تلاش شما در تقریرنویسی از آن مضوع است. این نوع تقریر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که نتیجه نهایی و دیدگاه جامع شما را نسبت به موضوع نشان می‌دهد.
البته ذکر این نکته ضروری است که لزومی ندارد برای هر جلسه تقریر نوشته شود. برخی جلسات ممکن است به پرسش و پاسخ، طرح سوال یا مباحثی دیگر اختصاص یافته باشد و ظرفیت لازم برای نگارش تقریر در آن وجود نداشته باشد. بنابراین، تشخیص زمان و شرایط مناسب برای تقریرنویسی نیز بخشی از مهارت یک تقریرنویس موفق است.
اصول نوشتن یک تقریر ایده‌آل
سادگی، روانی و دقت، سه شرط اصلی یک تقریر ایده‌آل هستند. در یک تقریر خوب، نباید به خاطر سادگی، از دقت کوتاه آمد و در عین حال، نمی‌توان به بهانه‌ی دقت، سادگی را نادیده گرفت. هنگامی که این سه عنصر در کنار هم قرار می‌گیرند، ترکیبی متفاوت و مفهومی نو پدید می‌آید. برای مثال، معنای «نوشته‌ی روان» در یک رمان ادبی، کاملاً با نوشته‌ی روان در متنی فلسفی متفاوت است.
بهترین تبیین از جلسه را داشته باشید
پس از طرح بحث و ارائه‌ی مبادی تصوری و تصدیقی در ابتدای تقریر، باید در گام بعدی، توضیحی که از مسئله ارائه می‌دهید، کاملاً مبتنی بر دیدگاه استاد یا نویسنده‌ی کتاب باشد، بدون آنکه نقدها یا نظرات خارجی را در آن دخیل کنید. برای نمونه، اگر می‌خواهید مسئله‌ی «عرض ذاتی» را از نظر مرحوم مظفر — که در درس‌گفتار منطق بیان شده است — توضیح دهید، نباید در میانه‌ی بیان نظر ایشان، نقد خود یا استاد مربوطه را مطرح کنید. این شلوغی در بیان، باعث خلط جایگاه مباحث در یک تقریر خوب می‌شود.
نظرات خودتان را به جای نظرات استاد نیاورید
در یک تقریر مطلوب، پس از ارائه‌ی نظر و توضیح مسئله از منظر نویسنده یا استاد، می‌توانید در مرحله‌ی بعد، نقدهای واردشده به نظریه‌ی مربوطه را مطرح کنید. بعد از طرح و تبیین اشکالات، این فرصت فراهم می‌شود که دیدگاه ایجابی یا جایگزین خود را بیان نمایید. باید توجه داشت که تقریر دیدگاه استاد در کلاس، با تقریر آنچه به ذهن خودتان خطور می‌کند، بهتر است در یکجا آورده نشود. یعنی پس از آنکه توانستید تقریر جلسه‌ی درسی را به بهترین شکل بنویسید، در نهایت می‌توانید — اگر اختلاف قرائتی با آنچه در کلاس از متن یا مسئله فهمیده‌اید وجود دارد — آن را در بیانی جداگانه از جانب خود مطرح کنید.
این تفکیک بین بیان استاد و بیان شخصی شما، باعث می‌شود که در آینده، اگر به تقریرات خود رجوع کنید، تفاوت برداشت‌هایتان با دیدگاه استادان را به وضوح ببینید. علاوه بر این، از آنجا که در سیر آموزشی، بسیاری از نظراتی که در ابتدای راه به ذهن می‌رسند، از پختگی کافی برخوردار نیستند، ممکن است بعدها بیان خودتان از اعتبار علمی نزد خودتان ساقط شود.
به مدل ایده آل خودتان برسید
توجه داشته باشید که این پیشنهادات برای نوشتن یک تقریر منسجم، نه به‌صورت برهانی و ضروری، بلکه به‌عنوان توصیه‌هایی ارائه شده‌اند که می‌توانید با تغییر برخی ویژگی‌ها و تطبیق آن‌ها با موضوع خاصی که در حال نوشتن آن هستید، تجربه‌ی بهتری از تقریرنویسی به دست آورید.
تقریرنویسی هنری است که با تمرین و رعایت اصولی مانند سادگی، روانی و دقت، به مرور زمان بهبود می‌یابد. با تفکیک درست بین دیدگاه استاد و برداشت شخصی، می‌توانید تقریرهایی منسجم و مفید بنویسید که هم برای خودتان و هم برای دیگران ارزشمند باشد.
بازبینی تقریر مرحله ای مهم تر از نوشتن
مرحله بعد از تقریر نویسی: بازبینی و اصلاح
وقتی تقریر خود را نوشتید، مرحله‌ی بازبینی و اصلاح آن شروع می‌شود. این مرحله شاید از نوشتن خود متن مهم‌تر باشد، چرا که شما باید بررسی کنید که آیا تمام نکات مهم به‌درستی مطرح شده‌اند و آیا مفاهیم به‌طور واضح و ساختارمند بیان شده‌اند یا خیر. بازبینی تقریر نه تنها به اصلاح اشتباهات نوشتاری کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود که نقاط ضعف و ابهاماتی که در متن وجود دارند، آشکار شوند. نکات مهمی که باید در این مرحله مد نظر داشته باشید شامل موارد زیر است:
وضوح و شفافیت مفاهیم:
اطمینان حاصل کنید که مفاهیم پیچیده به‌طور روشن و ساده بیان شده‌اند. در برخی موارد، ممکن است شما به‌طور ناخودآگاه به زبان پیچیده‌ای روی آورده باشید که برای مخاطب غیرمتخصص دشوار باشد. سعی کنید از جملات کوتاه و ساده استفاده کنید، مگر در مواردی که ضروری است.
ترتیب منطقی مطالب:
بررسی کنید که مطالب به ترتیب منطقی بیان شده‌اند. آیا ارتباط بین بخش‌ها و مفاهیم مختلف واضح است؟ اگر لازم است، برای کمک به ساختاردهی بهتر مطالب، می‌توانید از تقسیم‌بندی‌های مختلف استفاده کنید، مانند بخش‌های فرعی یا لیست‌ها.
بازبینی استدلال‌ها و استنادها:
آیا استدلال‌های شما قوی و منطقی هستند؟ آیا به تمام جوانب مسئله پرداخته‌اید؟ بررسی دقیق استدلال‌ها و ارجاع به منابع معتبر می‌تواند اعتبار علمی تقریر شما را افزایش دهد.
خوانا بودن متن:
بعد از نوشتن، چندین بار متن را بخوانید تا مطمئن شوید که جملات به‌راحتی قابل فهم هستند. در صورتی که احساس کردید بعضی بخش‌ها پیچیده شده، آن‌ها را دوباره ساده‌سازی کنید.
در انتها باید گفت لزوما تقریر نویسی چارچوب مشخصی را دارا نمیباشد و صرفا شما باید آنچه در ذهن دارید را بتوانید به منظم ترین حالت ممکن بر روی متن بیاورید.
